przełożyła Aniela Zagórska
Wydawnictwo Greg
Kraków 2004
„Jądro ciemności”
wołało do mnie od dawna. Niewielka książeczka leżała w domu na półce, na
wysokości oczu i od kilku lat mówiłem sobie, że wreszcie ją przeczytam. Nawet
nie wiem, skąd się wzięła w rodzinnym domu. Współczesna, tandetna broszurka wydawnictwa
Greg z odrzucającym mnie na odległość formatem tekstu wraz z notatkami na
marginesie pokazuje to wszystko, czym książka nie powinna być w formie
graficznej. Do tego literówki w tekście. Ale że Conrad wciąż funkcjonuje w
przestrzeni publicznej, jego nazwisko pojawia się często w różnych kontekstach,
a ja znałem go głównie z zapomnianej już w zasadzie przeze mnie szkolnej lektury „Lord Jim”,
tablicy przy warszawskiej kamienicy na Nowym Świecie 47, regularnego
przywoływania pisarza przy okazji opisu powstania styczniowego i właśnie
określenia „jądro ciemności”, które weszło na stałe do języka, to sięgniecie po domowe „Jądro ciemności” musiało kiedyś nastąpić. Przypadek sprawił, że będą w
rodzinnym domu na weekend zapomniałem spakować książki, którą już w połowie przeczytałem
i nie chciałem zaczynać niczego nowego. Ale właśnie wtedy pomyślałem, że to
czas na tą niewielkich rozmiarów lekturę.
Książka, jak
informują wszystkie możliwe opisy, jest wielkim dziełem literatury angielskiej.
Dało mi to ciekawą perspektywę. Nie mogę bowiem ukryć, że czytało mi się Conrada
bardzo źle. Nie przemawiał do mnie ani styl, ani tematyka, ani sposób konstruowania
fabuły utworu. Nie mogłem się też w książce doszukać niczego, co mogłoby
stanowić jakąś ponadczasową wartość czy, jak lubią podawać autorzy różnych opracowań, jakąś szczególną prawdę o człowieku czy świecie. Zacząłem więc patrzeć na „Jądro
ciemności” przez inny pryzmat i zadawałem sobie pytanie: kim musiał być
angielski czy zachodnioeuropejski odbiorca przełomu wieków, że książka wywarła
na nim tak wielkie wrażenie? Jaki musiał być ówczesny świat, że książka weszła
do kanonu? Czego szukali i co znaleźli w niej odbiorcy, że uznali ją za wielkie
dzieło promieniujące do dziś (np. „Czas apokalipsy”)? Sukces książki leżał być
może w demontażu mitu wspaniałego kolonializmu, zwiastował zmianę mentalną, która
rodziła się w kolonialnych imperiach, jakby akompaniowała temu, co zachodziło w
umysłach ludzi, a co stało się faktem kilkadziesiąt lat później. Czy Conrad był
apostołem dekolonizacji? Brak mi wiedzy w tym zakresie i nawet nie wiem, czy
chciałbym jej szukać. Ale bankructwo sposobu życia Kurtza, powściągliwa i
rozważna postawa Marlowa, który wciąż ma w sobie ideał podróżnika, a jednocześnie
cała ich rozgrywka to prymat białego człowieka nad nieznanym „jądrem ciemności”
- to wszystko to mogła być przyczyna wielkiego sukcesu tej książeczki. Może książka porusza jakąś mentalną strunę zachodniego odbiorcy, uderza w archetypy zachodniej kultury w sposobie prezentacji dwóch conradowskich bohaterów. Nie ma
tu bowiem ani przesadniej głębi w kreśleniu postaci, ani porywającego opisu ówczesnego
świata, co i tak nie może być zarzutem z uwagi na rozmiar opowiadania. Dziwne,
że z czasów szkolnej lektury „Lorda Jima” zapamiętałem w zasadzie tylko jedną
rzecz, którą mówił nasz polonista. Pamiętam (przynajmniej tak mi się wydaje), że
przywoływał opinię mówiącą, że sukces Conrada jest związany z nowatorskim
sposobem pisania po angielsku, co miało być efektem używania językowych
schematów języka polskiego w pisaniu po angielsku i uzyskiwania przez to efektu
nowatorstwa językowego, głębi językowej. Być może i to miało swój wkład w
sukces Conrada.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz